Expression Interrupted platformu tarafından hazırlanan “İfade ve Basın Özgürlüğü Gündemi” raporlarının 11’incisi yayımlandı. Dava takip çalışmaları ve açık kaynak araştırması sonucunda elde edilen bilgiler ışığında hazırlanan rapor, 2024 yılının temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsıyor.
50 YIL 2 AY 17 GÜN MAHPUS CEZASI
Her yıl 20 Temmuz’da başlayan ve 1 Eylül’de sona eren isimli tatili de kapsayan bu rapor periyodunda, gazetecilerin yargılandığı dava sayısında aylık ve üç aylık istatistiklere bakıldığında evvelki yılların birebir aylarına kıyasla artış gözlemlendi. Yılın üçüncü çeyreğinde birinci derece mahkemelerinde 89 gazeteci ve bir gazete hakkında açılmış 70 dava görüldü. Davaların 23’ü ağır ceza, 39’u asliye ceza, beşi asliye hukuk, ikisi asliye ticaret mahkemelerinde görülürken, bir yine yargılama ise bölge adliye mahkemesi ceza dairesinde görüldü.
Görülen 70 davanın 17’si karara bağlandı. Sonuçlanan davaların üçünde toplamda 11 gazeteci hakkında mahkûmiyet kararı çıktı. Bu davaların ikisinde dokuz gazeteci toplamda 50 yıl 2 ay 17 gün mahpus cezasına, birinde ise iki gazeteci toplamda 33.320 TL isimli para cezası ödemeye mahkûm edildi. Sonuçlanan davaların 11’inde toplamda 16 gazeteci ise haklarındaki suçlamalardan beraat etti.
GAZETECİLER EN ÇOK ‘HAKARET’ VE ‘TERÖR’ SUÇLAMALARIYLA YARGILANDI
Gazetecilere bu periyotta görülen davalarda en çok “hakaret/kamu görevlisine hakaret”, “terör örgütü propagandası” ve “örgüt üyeliği” suçlamaları yöneltildi. “Cumhurbaşkanına hakaret” ve “halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma” suçlamaları da bu periyotta gazetecilerin en sık karşılaştığı suçlamalar ortasında yer aldı.
Bu üç ay içinde 10 gazeteci hakkında dokuz yeni dava açıldı. Bu devirde en az sekiz gazeteci gözaltına alınırken en az 14 gazeteci hakkında ise soruşturma başlatıldığı yahut bu gazeteciler hakkında devam eden soruşturmalar olduğu öğrenildi. Bu devirde dört gazeteci tutuklandı, altı gazetecinin ise cezaevinden tahliye edildiği öğrenildi. Expression Interrupted datalarına nazaran, rapor periyodunun sonu prestijiyle Türkiye’de en az 26 gazeteci tutuklu yahut hükümlü olarak cezaevinde bulunuyor.
TEHDİT VE AMAÇ GÖSTERME HADİSELERİNDE ARTIŞ
Rapora nazaran, 2024’ün üçüncü çeyreğinde gazetecilere yöneltilen tehdit ve gaye gösterme olaylarında artış gözlemlendi. Üç ayda gazetecilere yönelik en az 23 engelleme, yasaklama, tehdit, hakaret, maksat gösterme yahut hücum olayı kayda geçerken, maruz kaldıkları tehditler hakkında gazeteciler tarafından yapılan cürüm duyurularının en az biri takipsizlikle sonuçlandı.
Sinan Ateş cinayeti davasını takip eden beş gazeteci toplumsal medyada Ülkü Ocakları Genel Lider Yardımcısı tarafından “kurşun” göndermeli bir paylaşımla tehdit edilirken, bu paylaşım hakkında bir gazetecinin yaptığı hata duyurusunda kovuşturmaya yer olmadığı kararı verildi.
İktidar ortağı Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), Sinan Ateş cinayeti davası hakkında medyada yaptıkları yorumlar üzerinden ortalarında gazeteci, siyasetçi, akademisyen ve hukukçuların da olduğu toplam 154 kişiyi “kimin hangi gün, hangi saatte, hangi programda, nasıl konuştuğunu, kimlerle konuştuğunu” listeleyerek maksat gösterdi. Birebir periyotta bir gazeteci hakkında ise “öldürülmesi için ihale açıldığı ve infaz buyruğunun verildiği” savlarının yer aldığı bir görüntü ortaya çıktı. Görüntüyü hazırladıkları tespit edilen iki kişi gözaltına alınsa da daha sonra hür bırakıldı.
Bir gazeteci, ilçe belediyesince yapılan bir satın alma sürecine dair yaptığı haber üzerine belediye başkanı ve koruması tarafından tehdit ve akına uğradığını açıkladı. Birebir gazeteci, eski belediye liderinin kendisini darp eden müdafaaları tarafından yapılan kabahat duyurusu üzerine “tehditle” suçlandığı yeni bir davada hâkim karşısına çıktı. Duruşmadan bir gün evvel ise gazetecinin arabasının art camına tehdit iletisi yazıldı.
INSTAGRAM’A ERİŞİM PÜRÜZÜ, AÇIK RADYO’YA LİSANS İPTALİ
Sosyal medya platformu Instagram’a erişimin Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından engellenmesi ve Açık Radyo’nun yayın lisansının Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından iptal edilmesi üzere kararlar da raporda yer aldı.
Instagram’a erişim, platformun 5651 sayılı Kanun’daki “katalog suçlar” ile ilgili kurallara uymadığı gerekçesiyle 2 Ağustos günü engellendi. Erişim pürüzünün, Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Lideri Fahrettin Altun’un, Hamas lideri İsmail Haniye’nin öldürülmesine dair paylaşılan taziye iletilerini engellediği için toplumsal medya platformunu kınaması ve bunun sansür teşebbüsü olduğunu tabir etmesinden yalnızca iki gün sonra getirilmesi dikkat çekti.
RTÜK ise, Açık Radyo’ya 24 Nisan günü yayınlanan “Açık Gazete” isimli programda kullanılan “Ermeni soykırımı anması” tabirini münasebet göstererek Mayıs ayında verdiği beş defa program durdurma cezasının uygulanmaması nedeniyle Temmuz ayında kanalın yayın lisansının iptal edilmesine karar verdi. Açık Radyo’nun yayın durdurma cezasına karşı açtığı davada ise yönetim mahkemesi, yürütmeyi durdurma kararı verdi. RTÜK üç aylık müddet içinde muhalif çizgideki üç öteki yayıncıya da toplamda 578.360 TL meblağında idari para cezası ve üç kere program durdurma cezası kesti.
SOKAK RÖPORTAJLARI DA HEDEFTE
RTÜK bu rapor devrinde sadece yayıncılara verdiği cezalarla değil, Lider Ebubekir Şahin’in açıklamalarıyla da gündemde yer aldı. Şahin’in “dezenformasyona yol açtığını” söz ettiği sokak röportajlarının Üst Konseyin “takibinde” olduğuna dair açıklaması ve bu açıklamadan sadece birkaç gün sonra bir yurttaşın YouTube’da yayınlanan bir sokak röportajında Instagram’a getirilen erişim pürüzünü ve hükümetin kimi siyasetlerini eleştirmesi üzerine tutuklanması söz özgürlüğüne yönelik müdahalelerin giderek daha geniş alana yayıldığının bir göstergesi oldu.
ANAYASA MAHKEMESİ: BİK’İN İLAN KESME CEZALARI HAK İHLALİ
Raporun kapsadığı periyotta Anayasa Mahkemesi, Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından evvelki yıllarda beş gazeteye çeşitli tarihlerde yayımladıkları haber içerikleri gerekçesiyle verilmiş resmî ilan kesme cezalarına karşı yapılmış 13 farklı başvuruyu birleştirerek verdiği kararda, BİK cezalarının Anayasa’nın 26. ve 28. unsurlarında garanti altına alınan tabir özgürlüğü ile basın özgürlüğünü ihlal ettiğine hükmetti. Lakin yüksek mahkemenin Kozmik, Cumhuriyet, BirGün, Sözcü ve Tunceli Emek gazeteleri ismine yapılmış müracaatlara dair verdiği bu kararda Evrensel’in kalıcı olarak iptal edilen resmî ilan yayınlama hakkına ait bir karar yer almadı.
BİK tarafından resmî ilan yayımlama hakkı 2022 yılında kalıcı olarak iptal edilen Üniversal gazetesi ile dört yıldan uzun müddettir resmî ilan ambargosu uygulanan Yeni Asya gazetesi yılın üçüncü çeyreğinde de bu haktan faydalanamamaya devam etti.
RAPORUN TAMAMI
(HABER MERKEZİ)