İSTANBUL – Türkiye, MHP lideri Devlet Bahçeli’nin 1 Ekim Meclis açılışında DEM Parti sıralarına giderek DEM Parti Eş Genel Lideri Tuncer Bakırhan ve birtakım milletvekilleriyle tokalaşmasının akabinde ‘yeni bir süreç’ ihtimalini tartışıyor. Lakin muhataplar süreç ve görüşme savlarını reddediyor. Mevzu tartışılmaya devam ederken DEM Partili Mardin, Batman, Halfeti ve Dersim belediyelerine kayyım geldi. Sadece DEM Parti değil, yerel seçimde birinci parti olduktan sonra iktidar ile “normalleşme” görüşmelerine başlayan CHP’nin Esenyurt ve Ovacık belediyelerine de kayyımlar atandı.
Çözüm süreci tezleri ile “normalleşme” görüşmeleri kayyım atamalarının gölgesinde tartışılırken DEM Parti, tahlil süreciyle ilgili rastgele bir emarenin olmadığını belirtti. CHP ise kayyım atanan belediyeleri için çaba etmeye devam edeceklerini açıkladı.
Türkiye’de barışın sağlanması ve Kürt sıkıntısının çözülmesiyle ilgili çok sayıda çalıştay düzenleyen Barış Vakfı Yönetim Kurulu Lideri Hakan Tahmaz, kayyım atamalarını, “olası bir yeni sürecin çok fazla inişli çıkışlı olacağının birinci emareleri” olarak kıymetlendirdi.
Tahmaz, ayrıyeten şu yorumda bulundu: “Dış dinamikler radikal Türk milliyetçisi bir partiyi, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın muhatap alınması üzere bir sonuca götürdü. Bu, bugün tam idrak edilmiş değil.”
Hakan Tahmaz ayrıyeten, “Bahçeli’nin Meclis açılışında ‘yeni dönem başlıyor’ sözleri sonrasında iktidarın birinci icraatlarından birinin kayyım ataması olması 1 Ekim’de beliren temkinli iyimserliği zedeledi” sözlerini kullandı.
“Bize çok acil inanç artırıcı, siyasal maliyeti az ancak toplumsal girdisi yüksek olan siyasal jestler gerekiyor” diyen Tahmaz’ın sorularımıza karşılıkları şöyle…
Devlet ile PKK ortasında 2009’da Oslo’da başlayan, daha sonra tahlil sürecine dönüşen görüşmeler 2015’te bitmişti. Ortadan geçen dokuz yılın ardından, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 22 Ekim’deki küme konuşmasında “Şayet terörist başının tecridi kaldırılırsa gelsin, TBMM’de DEM Küme Toplantısı’nda konuşsun. Terörün büsbütün bittiğini ve örgütün lağvedildiğini haykırsın” davetini yaptı. Öncelikle siz bu çağrıyı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Aslında MHP lideri Devlet Bahçeli Kürt probleminde birinci atılımını 1 Ekim’de Meclis’in açılışı sırasında yaptı. DEM Parti sırasına giderek Eşbaşkan Tuncer Bakırhan ve arkadaşlarıyla tokalaştı. “Bahçeli süreci” diyebileceğimiz daha sonraki bir dizi gelişmeyi; Kürt barışının ve çatışma tahlilinin konuşulması, tartışılması ve yeni bir yol yaratılması bakımından bir fırsat olarak ve daha elverişli toplumsal siyasal taban olarak görmeliyiz.
Şu bakımdan değerlidir. Çatışmanın, ölümlerin konuşulması yerine Bahçeli’nin tokalaşma sonrası, “Yeni bir periyoda giriyoruz, dünyada barış isterken kendi ülkemizde barışı sağlamak lazım” biçiminde lisana getirdiği üzere, meseleye tahlil aramak değerlidir. Bu arayışın birinci adımının radikal Türk milliyetçisi ve radikal dönüşümle rejim değişikliği önerisi yapan, tıpkı vakitte radikal görüşlerin savunucusu bir siyasi başkandan gelmiş olması esasen yeteri kadar ilgiye mazhar olmasına yol açtı. Son sekiz yıldır yaşanan kötülüklere karşın toplumda bir ölçüde müspet his yarattı.
Sözünü ettiğiniz 22 Ekim açıklaması ise Bahçeli’nin Kürt problemine yaklaşımında belirleyici olan, sorunu “terör ve güvenlik” parantezine alan bakışla yaklaşmada önemli ve radikal değişiklik olmadığını gösteriyor.
Ama Kürt sıkıntısını tümden ebediyen “terör, güvenlik” parantezinden çıkarmaya da kapıyı kapatmadı. Bölgesel gelişmeler nedeniyle önceliği PKK’nın silahlı varlığına son vermek olduğu çok açık.
Bu durum birebir vakitte tahlil arayışının ilerlemesinin (temas halinde müzakere geçişinin) çeşitli zorluğuna ve vakte olan gereksinimine işaret eden bir lisan, yaklaşım. Mümkün bir yeni sürecin çok fazla inişli çıkışlı olacağının birinci emareleri.
Bu nedenle Barış Vakfı 18 Ekim 2024 tarihinde yaptığı yazılı basın açıklamasında “Cesaretli, özgüvenli ve özverili olma vaktidir. Ülkeye hukuku, adaleti barışı getirecek olan bir yolun döşenmesine katkı sunmak hepimizin, 85 milyonun misyon ve sorumluğudur. Haklı telaşlarımızın ve çekincelerimizin pençesinde kalarak barışı kazanamayız. Barış fikrinin ve siyasal haklılığımızın gücüyle toplumdaki güvensizliğin aşılmasana katkı sunmalıyız” diye kamuoyuna bir davet yaptı.
Sabancı Üniversitesi öğretim üyesi ve Barış Vakfı kurucularından Prof. Ayşe Betül Çelik’in kısa müddet evvel vakıf için hazırladığı, “Kürt Sorunu İçin Bütünlükçü Barış Yöntemi” raporunda da belirttiği üzere memleketler arası tecrübeler gösteriyor ki, güvensizliği giderici adımlar atmadan evvel şiddet, silah ve çatışma konusunu öncelemek sonuç alıcı bir yol değil. Lakin bahse ihtimal dışı bir bakışla yaklaşmak da çok gerçek bir şey değil. Zira diyalog ya da İmralı merkezli görüşmelerde ne konuşulduğu bilinir değil. Kamuoyuna yapılan açıklamaların kısa alanda paslaşmalar biçiminde yansıtılması, sürecin bütünlüklü ve gerçek değerlendirmesini büyük ölçüde maniler mahiyette. Bu evrede sağduyuyla diyalogdan müzakereye geçişe talih tanımak daha gerçek bir tavır olacaktır.
Barış Vakfı Yönetim kurulu Lideri Hakan Tahmaz: “Cumhur İttifakı’nı yeni bir şey denemeye mecbur edenin temel olarak iç dinamiklerden, bu tipten maksatlardan daha çok ülke dışı siyasal dinamikler olduğunu gösteriyor.” Bahçeli’nin açıklamasından sekiz gün sonra CHP Esenyurt Belediye Başkanı Ahmet Özer gözaltına alınarak tutuklandı. Esenyurt Belediyesine kayyım atandı. Daha sonra 4 Kasım’da Mardin, Batman ve Halfeti’ye kayyım atandı. Tahlil davetlerinin konuşulduğu bir periyotta kayyım atamalarını nasıl yorumluyorsunuz?
Kayyım atamaları üzere anti demokratik, hukuksuz ve keyfi uygulamalar, demokratikleşme, eşitliği sağlama gereksiniminden kaynaklanan bir bakış açısıyla hareket edilmediğinin çok açık göstergesidir.
Cumhur İttifakı’nı yeni bir şey denemeye mecbur edenin temel olarak iç dinamiklerden, bu çeşitten amaçlardan daha çok ülke dışı siyasal dinamikler olduğunu gösteriyor.
Bu dinamikler öbür şeylerle birlikte radikal Türk milliyetçisi bir partiyi, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın muhatap alınması üzere bir sonuca götürdü. Bu, bugün tam idrak edilmiş değil.
Yine dünya tecrübeleri, kendi tecrübelerimiz çatışma tahlili teşebbüslerin birinci adımlarının birden fazla vakit demokratikleşme ve barış perspektifinden uzak emeller, zorunluklar nedeniyle atılmıştır. Fakat kaybedeni olmayan bir süreç olarak gelişebildiğinde barışa ulaşılabilir, farklı şiddet ve çatışma biçimleri tıpkı ölçüde toplumsal hayattan çıkarılabilir, herkes eşit yurttaşlık hakkına kavuşur. Değilse 2013-2015 tahlil sürecinde olduğu üzere masa devrilir, muvaffakiyetle sonuçlanmaz. Son kayyım atamalarıyla iktidar, birden çok şey hedeflemiş olabilir. Birinci akla gelen kendi kitlesine sürecin denetim düzeneklerinin güçlülüğünü göstermek ve diyalog sürecinde muhataplarını baskılamak üzere güç gösterisi olmasıdır.
Bahçeli Öcalan’a davetini sürdürdü ancak DEM Parti sözcüleri, “ortada bir tahlil emaresi olmadığını” açıkladı. Siz bu süreçten ne bekliyorsunuz?
Tarafların hiçbiri tahlil sürecinden kelam etmiyorlar. “Türk usulü” bir ekip hazırlıkların yapıldığı ortada. Abdullah Öcalan’ın 43 ay sonra yeğeniyle görüşebilmesi ve Şenyaşar-Yıldız ailelerinin 8 yıl sonra şahsen Cumhurbaşkanı’nın talimatıyla barıştırılmasıyla kamuoyuna mal edilmiş bir şey. Bunlarla birlikte keza MHP önderinin düne kadar yan yana gelmekten imtina ettiği kimi şahsiyetlerle bu mevzuyu konuşması sanırım “hiçbir emare yok” kelamının tam gerçeği yansıtmadığının delili olsa gerek.
Gördüklerimiz, duyduklarımız ve hissettiklerimiz tarafların bir şeyleri olgunlaştırmaya çalıştıklarını söylememizi sağlayacak ve barışa dair umutları yine filizlendirecek seviyede. Başarılı olunması için her tipten fırsatı vaktinde, hakikat pahalandırmak ve talih tanımak gerek.
Ankara, çatışma tahliline Türk yöntemi kriterler getirmek istiyor. Memleketler arası deneyimleri ziyadesiyle hafife alıyor. Örneğin inanç artırıcı küçük jestlerin değerini, katkısını idrak edemediği için Türkiye ağır ve anlamsız toplumsal ve siyasal faturalar ödüyor. Çözümsüzlüğün sorunu ağırlaştırdığını yaşayarak görüyoruz.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ile Ahmet Türk, Şenyaşar ailesi ile Yıldız ailesini barıştırdıktan sonra birlikte poz verdi. Lakin kısa mühlet sonra Ahmet Türk vazifeden alınarak yerine kayyım atandı. Bahçeli ise Ahmet Türk’e sahip çıkarak, “Ciddi sıhhat problemleri olan, yaşı kemale ermiş, esaslı bir aileye mensup Kürt ağası Sayın Ahmet Türk’ün istismar edilmesi, CHP’nin başını çektiği kara kampanyanın dış mahsulüdür” sözlerini kullanmıştı. Bilhassa Ahmet Türk’ün misyondan alınmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ahmet Türk, Kürt sıkıntısının mağduru, sanığı, şahidi lakin en fazla da Kürt barışının “en genç” koşucularından bir siyasetçi. Yani Kürt sorunu kelam konusu olduğunda Ahmet Türk, yalnızca Ahmet Türk değildir. Çok daha fazlasıdır, Kürt davasının bir manada vicdanı ve simgesidir. Kimi şahıslar vardır, uygunluk yahut kötülük yapıldığında, bütün herkes kendisine yapılmış üzere sevinir, üzülür, reaksiyon duyar yahut kırılır. Ahmet Türk, Kürtlerin Ahmet ağabeyidir, tıpkı yakın Kürt tarihinin Apê Musa’sı üzere.
Bahçeli’nin Meclis açılışında “yeni dönem başlıyor” sözleri sonrasında iktidarın birinci icraatlarından birinin kayyım ataması olması 1 Ekim’de beliren temkinli iyimserliği zedeledi.
Sudan mazeretlere herkes gülüyor artık. Herkesin, iktidar etrafı de dahil herkesin ne oluyor sorusunu sorması, iktidarı kayyım atamalarına son vermek sorumluluğuyla karşı karşıya bırakıyor. Bu çeşit uygulamalar güvensizliği derinleştiriyor, gereksiz vakit ve güç kaybına yol açıyor.
Çözüm sürecinde muhalefet, sürecin şeffaf olmadığını belirterek hükümeti eleştiriyordu. Abdullah Öcalan da yasal düzenlemelerin yapılması ve sürecin TBMM’de olması için heyetin hükümete baskı yapmasını ve muhalefeti ikna etmesini istiyordu. Sürecin bitmesi halinde heyetin yargılanacağını söylemişti. O denli de oldu. Yeni bir süreç olması halinde nasıl bir yol izlenmeli? Hangi yasal düzenlemeler yapılmalı?
Türkiye’de, Oslo görüşmeleri, 2013-2015 tahlil süreci başarısız deneyimi ve sekiz yıldır sürdürdüğü sert güvenlikçi, Kürt haklarına karşı negatif tavırlarla oluşan siyasal ortamın sonucu, süreç bu derece kapalı devre yürütülüyor, lakin bu kapalılık tam karşıtı sonuçlar verebilir. Birinci adım olarak bu riski ortadan kaldıran tedbirler alınmalıdır.
Çatışma tahlili çalışmaları; kural, kurum ve işleyiş taraflarca ortaklaşa belirlendiğinde sonuç odaklı ve daha az problemli yürür. Yani çatışma tahlilleri problemsiz olmaz ancak hem sıkıntıların tahlil hukuku, sistemleri belirlenmiştir, hem de belirecek beklenen yeni sıkıntıları önleyecek önlemler alınır. Ancak biz buradan oldukça uzaktayız.
Her şeyden çok kapalı devre gelişmelerle karşı karşıyayız. Bu bir yere kadar anlaşılabilir. Bugün iktidar partisi mensupları ortasında gelişmelerden ve olup bitenlerden tam manasıyla habersiz çok sayıda yönetici ve milletvekili var. Bu, çok olağandışı bir durum. Trollere, provokatörlere ve beklenen gelişmelerin kendisine yaramayacağını düşünenlere davetiye çıkarmak manasına da geliyor.
Bize çok acil inanç artırıcı, siyasal maliyeti az fakat toplumsal girdisi yüksek siyasal jestler gerekiyor.
Mesela infaz yasasının gözden geçirilmesiyle başlanabilir. Hasta tutukluların tedavi olmalarını önleyen, keyfi ve hukuksuz tahliyeleri engelleyen yönetimin ve müşahede heyetlerinin yetkileri insanileştirilebilir, memleketler arası hukuka ve kurallara uygun hale getirilebilir. İdam cezasının yerine ikame edilen özel kararlar, acilen memleketler arası hukuka uygun hale getirilip umut hakkı tanınabilir.
Bu süreçte kolay yapılabilecek olan bir öbür şey kelamını ettiğiniz resmi olarak yürürlükte olan 10 Temmuz 2014 tarihli 6551 sayılı “Terörün Sona Erdirilmesi ve Toplumsal Bütünleşmenin Güçlendirilmesine Dair Kanun ve 1 Ekim 2014 tarihinde bu kapsamda yürütülecek Çalışmalara Ait Esasları belirleyen Bakanlar Kurulu kararlarının” yenileştirilmesi, fonksiyonlu hale getirilmesi olabilir. Bunlar tıpkı vakitte Meclis komitesi ve öbür çalışmalar için bir destek olabilir. Bu Meclis odaklı, çoklu ve milletlerarası niteliklere uygun çatışma tahlili sürecinin birinci adımı olurken demokratikleşmeye açılan bir pencere de olabilir.
Son olarak değerli bir mevzuya dikkat çekmek istiyorum. Cumhur İttifakı partilerinin çok sık olarak kullandığı bir cins tehdit lisanı, söylemi süreci zehirliyor. Sürecin yanlışsız mecraya yönelmesini daha da zorlaştırıyor. Partiler kendi kitlelerini amaç alan telaffuzlarının ve lisanlarının, oburlarının yaralarını daha şiddetli kanatmasına yol açıyorsa tutarlılık süratle bunu terk etmeyi emreder.
Bu bağlamda teslim olma ve tasfiye davetleri geri tepme potansiyeline sahip. Birebir biçimde MHP etrafında son bir ay içinde yaygın kullanıma sokulan, 1914-1915 Ermeni katliamı hatırlatmaları, “devlet tecrübe edindi” sözleri tüyler ürpertici ve tasa vericidir.
Barış Vakfı olarak Kürt problemi ve ülkede barışın sağlanması için çok sayıda çalıştay organize ettiniz. Artık “Geçmişin Deneyimiyle Geleceğe Odaklanmak Çalıştayı” için hazırlanıyorsunuz. Bu çalıştay nasıl bir perspektifle ve içerikle düzenlenecek? Ulaşılmak istenen sonuçlar neler?
Türkiye’nin bir dizi sorunu var. Bunların her birinin birbiriyle güçlü bağı var. Bunları bütünüyle birbirinden kopararak çözmek mümkün değil, Kürt sorunu ve Kürtlerle barış konusu bu meselelerin birçoğunu birbirine güçlü bağlarla bağlayan düğümdür. Bu düğümü çözmeye koyulmak Türkiye’nin demokratikleşmesinin kilidini açmaktır.
Barış Vakfı olarak bu çalıştayda, şu an “Devlet Bahçeli süreci” olarak isimlendirilebilecek sürecin diyalogdan müzakere geçişini kolaylaştırmaya odaklanan, bizim sivil toplum örgütleri ne tipten ve nasıl roller üstlenmeliler ve üstlenebilirler konusunu masaya yatıracağız.
Çalıştayın isminden de anlaşılacağı üzere hiçbir şey sıfırdan başlamıyor. Lokal ve milletlerarası hayli geniş bir deneyime sahibiz. Çok sayıda çatışma tahlili ve barış çalışması birikimine sahip akademisyen, gazeteci ve kanaat liderimiz var. Çalıştayı farklı görüşlerden, farklı duyarlıklara sahip geniş bir davetli kitlesiyle gerçekleştireceğiz.
Çalıştay, “Geçmişin Deneyimiyle Geleceğe Odaklanmak” başlığı altında;
1- Bugünün Türkiye’sinde Barışın Dinamikleri ve Riskleri,
2- Farklı Çatışma Tahlili Tecrübeleri,
3- Çatışma Tahlilinde Sivil Toplum Kurumlarının Rolü
olmak üzere üç alt başlıkta gerçekleşecek.
Sadece barışı, tahlili konuşmanın tabanlarını çoğaltmakla kalmayacağız. Temel olarak barış için yeni bir yol bulmaya yahut yaratmaya katkı sunmak ve sivil toplum olarak siyasal taraflar ikaz, teşvik etme misyon ve sorumluluğumuzu yerine getireceğiz.
Çoklu tahlil ve barış çalışmasında herkesin, her toplumsal kesitin ve kurumun, kuruluşun kendi farklı rolüne odaklanmaları gerektiği fikri ile hareket ediyoruz. Hedefimiz barış isteyenlerin sesinin, çatışma ve savaş isteyenlerin sesinden daha çok çıkması, çoğalmasıdır. Barış isteminin toplumsallaşmasıdır.