İZMİR – Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Ahmet Yaraş’ın moderatörlüğünü yaptığı ‘Trakya’da Arkeoloji’ konferans dizisi devam ediyor. Trakya’da arkeolojik çalışma yapan bilim insanları ve müze müdürleri ile çeşitli başlıklarda gerçekleştirilen sunumlarda bölge arkeolojisine katkı sunulması hedeflenirken, bugüne kadar ihmal edilen Trakya arkeolojisine dair bilgiler de bilim dünyası ile paylaşılıyor.
Allianoi Antik Sıhhat Merkezi sular altında kalmasın diye verdiği haklı gayret ile bilinen eski hafriyat lideri Prof. Dr. Ahmet Yaraş, Türkiye’nin pek çok kentinde yapılan arkeolojik hafriyat ve araştırma projelerinde farklı pozisyonlarda vazife yaptı. Çok sayıda yurtdışı tecrübesi ve yayın çalışmaları bulunan Yaraş, Türkiye arkeolojisinin bilhassa son 40 yılını müzelerde ve üniversitelerde şahsen deneyimlemiş bir bilim insanı.
Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Yaraş ile baraj sularının altında kalan Allionai Antik Kenti ile ilgili verdiği çabayı ve Trakya’da Arkeoloji serüvenini konuştuk.
‘KURUMA DÖNDÜĞÜMDE ELİME SARI ZARFI TUTUŞTURDULAR’
Üzerinden uzun yıllar geçse de Allianoi Gönüllüleri ile birlikte bütün süreçleri birlikte omuzladığınız günler hiçbir vakit unutulmadı. Allianoi Antik Kenti sular altında kalmasın diye verdiğiniz bu çaba sırasında vazife yaptığınız kurumlar da dahil neler yaşadınız?
İstanbul’da öğrenciliğimden bu yana Çemberlitaş Otopark projesi ile birlikte müdafaacı aktivist biri olarak tanındım. Bunda Mimarlar Odası’nın ve Sevgili Oktay Ekinci’nin büyük katkısı olduğunu düşünüyorum. Öğrenciliğimde İstanbul Tarihi Yarımada’nın korunması için, mesleksel yaşantımda ise başta 9 yıl boyunca emek verdiğim Allianoi ve paralelinde Hasankeyf üzere çaba tecrübelerini yaşadım. Bu çabadan ötürü vazife yaptığım kurumlarda mobbinge uğradım, onlarca soruşturmadan geçtim ve her soruşturmadan aklanarak çıktım.
Bugün gülümseyerek hatırladıklarımdan biri; 1998-2006 yıllarında Allianoi’un korunması için verdiğimiz gayretten ötürü, 2012 Mart ayında Europa Nostra’nın kültürel mirasın korunmasında ‘Toplumun hassaslığının artırılması’ kategorisindeki mükafatın bana verilmesi kararlaştırılmıştı. AB’nin bir sivil NGO’su olan Europa Nostra’nın davetlisi olarak Portekiz’in başşehri Lizbon’a davet edildim. Lakin misyon yaptığım üniversitedeki baskılardan ötürü bir türlü müsaade alamıyordum. Çok uzun kuvvetli uğraşlardan sonra nihayet 12 Mayıs 2012’de Üniversite Senatosu’ndan oy çokluğu ile resmi müsaade alıp Lizbon’a gittim. Dünyanın en değerli tenoru Europa Nostra’nın o dönem başkanı olan Placido Domingo’nun elinden ödül aldım. O süreçte, “Demek ki kozmik bedeldeki kültürel mirasın korunması konusunda haklı gayretimizi yurtdışında da takdir edenler var” diye keyifli olmuştum. Lakin sonraki hafta vazife yaptığım kuruma döndüğümde elime sarı zarfı tutuşturdular. Klasik Türkiye gerçeğini bir kere daha yaşadım…
‘BU KONFERANS DİZİSİ GELECEĞE BIRAKTIĞIMIZ BİR MİRAS’
Trakya’da Arkeoloji serüveninize gelelim. Bu türlü değerli ve şimdiki bilgilerin sunulduğu bir görüntü serisi hazırlama fikri nasıl oluştu?
Trakya Üniversitesi’nde vazife yaptığım için bölgenin arkeolojisiyle her daim ilgiliydim. Fakat bir bölge üniversitesi olarak kurulduğundan bu yana tam 40 yıldır değişik nedenlerle bölgede arkeolojik hafriyat ve araştırma yapamıyorduk. 2022’de yaşanan pandemi bizi zarurî olarak uzaktan eğitimle tanıştırdı. Bir mühlet bu yeni gelişmeye adapte olmaya çalıştık. O devirde kimi kurumların takviyesi ile Türkiye genelinde bu çeşit projeler yapılmaya da başlanmıştı. Onlardan ilham alarak, “Acaba kısım başkanlığı olarak yalnızca Trakya arkeolojisine dair bu türlü uzaktan bir eğitim yapabilir miyiz?” diye düşündüm. Ve proje, 2022 yılında amatör ve idealist bir fikirle başladı.
Trakya Üniversitesi’nin 40’ıncı yılında, Trakya arkeolojisine emek vermiş insanları bir ortaya getirmek, onların çalışmalarını meraklıları ile paylaşmak, ortak bir terminoloji ve kronolojik kıymet yaratacak konferanslar tek maksadım oldu. Türkiye Trakya’sında çalışan ve daha evvel kısımda ve Arkeoloji Kulübü’nde fiziki olarak konferanslara davet ettiğim lakin öğretim üyeleri ve öğrencilerle hudutlu kalan iştirakçilerin yerine artık online olarak daha geniş kesitlerle buluşturacaktım. Böylelikle bölge arkeolojisi ve tarihine meraklı beşerlerle uzmanları konutlarındaki ekranlarında daima bir arada konuk etmeye başladık.
Pandemi sonrasında yaşadığımız kaygı süreci, aktifliklerin bir müddet daha devam etmesini mecburî kılmıştı. Hatta bunu neredeyse biz öğretim üyelerine dayatmıştı. Bir akademisyen olarak, bölgede her yıl ortaya çıkan yeni buluntuları ve bunlardan doğan sonuçları bilmek, öğrenmek zorundaydık. İşte bu türlü bir süreçte bunu yalnızca çalışma arkadaşlarımızla, öğrencilerimizle değil, bölge hatta Trakya ile ilgilenen herkesle daha rahat bir ortamda internet üzerinden bir konferansla paylaşmak istedik. Bu biçimde dünyanın değişik yerlerinde hala yaşayan uzmanların interaktif bir halde programa katkı sunabilmeleri de sağlanmış olacaktı.
Bir müddet sonra birebir ismi taşıyan bir YouTube sitesi oluşturarak programı canlı izleyemeyenlerin de daha sonra izleyebileceği bir noktaya taşımak istedik. Cumhuriyet’le çağdaş Trakya arkeolojisini işin uzmanlarının tartıştığı bir platform olarak herkesin her yerden, her an ulaşabileceği bir arşiv oluşturmayı hedeflemiştik. Bu konferans dizisini bahsin alandaki uzmanları ve varlıklı görselleriyle geleceğe bıraktığımız bir miras olarak görüyorum. Elbette bunda en büyük hisse, Trakya arkeolojisine gönül vermiş büyük özverilerle bu çalışmaları kararlılıkla sürdüren başta hocam Prof. Dr. Mehmet Özdoğan olmak üzere farklı üniversitelerde 35’in üzerinde misyon yapan akademisyen meslektaşlarımındır.
‘TRAKYALILARA GEREĞİNCE ULAŞAMADIĞIMIZI DÜŞÜNÜYORUM’
Peki gayenize ulaştığınızı düşünüyor musunuz?
Hedefe ulaştığımızı tam olarak söyleyemem. Lakin Trakya arkeolojisinde muhakkak bir yol alındığını söyleyebilirim. Türkiye’de birinci defa belirli bir bölge için bu kadar uzun soluklu bir konferans dizisi yapılması değerliydi. Sonucunda bölgede çalışan herkesi bir ortaya getirdiğimiz interaktif bir küme oluşturduk. Şu an YouTube’daki Trakya’da Arkeoloji sitemizin bin üç yüz abonesi var. 41 görüntü binlerce sefer izlenmiş. İzleyicilerden farklı yorum ve sorular gelmiş. Herkesin birbirinden haberdar olduğu bir mecra yarattık. Kümede olan meslektaşlarımın bilimsel yeni sonuçlarını (online de olsa) kendi ortamızda paylaşmaya başladık. Yani Trakya’da Arkeoloji Projesi, bölgede çalışan nitelikli bilim insanlarını meraklılarla bir ortaya getirmek, bilimsel yayınlardan haberdar etmek, bilimi ve akademisyenlerin ürettiği datayı toplumla paylaşmak üzere bir misyonu üstlendi. Trakya’da Arkeoloji konusunda yeni genç arkadaşlar kazandık, böylelikle yeni proje ve programların başlamasına da vesile olduk. Lakin hala Trakyalılar’a gereğince ulaşamadığımızı düşünüyorum.
Ayrıca Trakya’da Arkeoloji konferans dizisini matbu hale dönüştürmek istedik. 2023’de birinci cildi Trakgroup’un takviyesi ile Ege Yayıncılık’ta yayınlandı. Geçen yıl Trakya’da Arkeoloji II için yeni bilimsel makaleler toplandı, kitabın redaksiyonu yapıldı. Lakin bu çalışmayı şimdi bastıramadık. Mayıs 2023’de Trakya’da Arkeoloji başlıklı web sayfasının açılışını yaptık. Böylelikle yakın gelecekte Trakya arkeolojisine dair yayınlanmış tüm yazılı ve görsel evrakları bir ortaya getirmeyi hedefliyoruz. Bu, çok daha uzun soluklu, emek içeren bir proje lakin vakit ve kaynak yetersizliğinden ötürü bunu hala hayata geçiremedik.
‘TRAKYA, EN ÇOK GÖZ GERİSİ EDİLEN BÖLGELERDEN BİRİSİ DURUMUNDA’
Kıtaları birbirine bağlayan bir pozisyonda olmasına karşılık, Trakya yakın periyoda kadar arkeolojik bakımdan çok ihmal edilmiş olan bir bölge. Pekala, 1940’lı yıllarda Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel ile başlayan Trakya’daki arkeolojik çalışmalar bugün nasıl bir ivme kazandı?
Bütün Anadolu topraklarında olduğu üzere Trakya’nın da Cumhuriyet öncesi işgal ve talanla karşı karşıya olduğunu biliyoruz. Bu süreçte çok sayıda eser, Trakya’dan İngiltere, Rusya ve Bulgaristan’a götürüldü. Cumhuriyet kurulduktan sonra M. Kemal Atatürk’ün buyruğuyla daha 1925 yılında Edirne Arkeoloji Müzesi açılırken, birinci hafriyatlar da Trakya’da gerçekleştirilmiş. Atatürk bu arkeolojik kazılarla yakından ilgilenip, desteklemiş. Hocaların hocası Ord. Prof. Dr. A. Müfid Mansel’i 1930’lu yıllarda görevlendirmiş. Lakin Mansel’in vefatıyla birlikte bölgedeki bilimsel çalışmalar güya bıçakla kesilmiş üzere duruyor. Bu süreçte birkaç arkeolojik hafriyat ve araştırma yapılıyor olsa da bu kadar değerli bir uygarlığın köprüsü olarak fonksiyon gören Trakya, neredeyse tarihi eser kaçakçılarının, definecilerin cirit attığı bir yere dönüşmüş. Bu gerçeği arkeoloji bilimi ile uğraşan herkes kabul eder. Öbür taraftan Doğu Trakya kentlerindeki müzelerin fiziki durumlarına bakıldığında da neredeyse atıl durumda olduğunu söyleyebiliriz.
Altı buçuk milyon nüfusu olan Bulgaristan’da son yıllarda yapılan arkeolojik hafriyatlar ve müzecilik, Türkiye Trakya’sındaki arkeoloji ile kıyaslanamayacak kadar gelişmiş durumda. Yunanistan’ı söylememize bile gerek yok. Hasebiyle bugün Türkiye arkeolojisinde Trakya, en çok göz arkası edilen bölgelerden birisi durumunda. Bir öbür acı gerçek de bölgenin sosyo-ekonomik yapısından ötürü Trakya’da arkeolojik hafriyat ve araştırma yapmanın sahiden çok ancak çok sıkıntı olması…
‘TRAK KAVİMLERİNE DAİR GERÇEK DÜRÜST DATA NE YAZIK Kİ YOK’
Anlattıklarınızdan yola çıkarak; Trakya arkeolojisini öteki bölgelerden ayıran özellikler konusunda neler söylersiniz?
Trakya, Avrupa ile Asya ortasında boğazlar üzerinden geçiş güzergahında olduğundan tarih sahnesinde her daim kıymetli olmuştur. Neolitik devirden günümüze kadar bütün savaş, göç ve işgalleri yaşamış bir coğrafyadır. Lakin bu kadar kıymetli olmasına rağmen Trakya’da hala bir elin parmakları kadar arkeolojik hafriyat ve araştırma projesi var. Arkeolojik açıdan pek çok problematik bahis başlığı karşılık bekliyor. Doğu Trak kültürüne bölgede yaşayan, bilinen Trak kavimlerine dair hakikat dürüst bilgi ne yazık ki yok. Lakin bölgedeki pek çok tümülüs, höyük, dolmen günden güne tahrip oluyor. Bunları koruyacak müzelerin fiziki şartları ise son derece yetersiz.
‘TRAKYA KÜLTÜRLERİNİ KAPSAYAN BİR TRAKYA MÜZESİ NEDEN OLMASIN!’
Trakya’da Arkeoloji konferanslarına dönecek olursak, önümüzdeki süreçte devam etmeyi düşünüyor musunuz? Gelecek planlarınız neler?
Trakya’da arkeolojik bilimsel çalışmalar devam ettiği ve talep geldiği sürece konferans dizisinin devam etmesini istiyorum. Benden sonra da genç arkadaşlarımın devam edeceğini düşünüyorum. Üniversitelerimizin arkeoloji kısımlarından yahut Trakya’da bulunan Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, İstanbul Arkeoloji Müzeleri ile Troia Müzesi’nin Trakya’da yaptığı kurtarma kazılarını bilim dünyası ve meraklılarıyla paylaşmak istiyoruz. Trakya arkeolojisinin bilim dünyasındaki aktüeli yakalamasını, idealize ettiğimiz bir noktaya gelmesini sağlamayı hedefliyoruz. Önümüzdeki günlerde Trakya’da Arkeoloji konferans dizisine devam edeceğiz.
Yunanistan ve Bulgaristan hudutları içinde kalan Trakya yerleşimlerine dair kültür varlıklarını tanıtmak ve Türkçe paylaşmak istiyoruz. Bilhassa Batı Trakya bir yana, Bulgaristan Trakya’sında çalışan bilim insanları kendi lisanlarında yazıp çizdikleri için Bulgaristan Trakya’sının arkeolojisi hakkında bilgi sahibi olmak, ortak paydada buluşmak, buluntuları pahalandırmak istiyoruz. Trakya arkeolojisi için tahminen ortak bilimsel yayınlar, tematik sempozyumlar yapılması gerektiğine inanıyorum. Bölgedeki birinci üniversite olan Trakya Üniversitesi, Trakya arkeolojisinde de öncülük yapabilmeli. Son vakitlerde jeopolitik açıdan Bulgaristan ve Yunanistan ile düzgün bağlantıları olan Türkiye’nin öncülüğünde -belki Edirne’de- bütün Trakya kültürlerini kapsayacak, Trakya Müzesi kurulması için ön ayak da olabilir. Neden olmasın!