DİYARBAKIR – Maraş merkezli 6 Şubat sarsıntıları 11 kenti etkiledi. Bu kentlerden biri de Diyarbakır oldu. Zelzele sonrasında sokağa dökülen halkın barınma ve yemek üzere temel gereksinimlerini karşılama konusunda kıymetli rol oynayan Diyarbakır Kent Muhafaza ve Dayanışma Platformu’nun datalarına nazaran, yıkılan 7 binada 414 kişi hayatını kaybetti ve 902 kişi yaralandı. Binlerce bina ağır hasarlı, orta hasarlı formunda tasnif edildi. Ağır hasarlı binaların yıkımına birer ikişer başlandı. Yıkılan binaların mahallelerde bıraktığı boşluk, yalnızca Diyarbakır’da 414 kişinin canına mal olan zelzelesi hatırlatıyor.
Deprem, sarsıntı gerçeğini bir sefer daha hatırlattı herkese. Zelzele gerçeğini hatırlamak değerli elbette fakat bu gerçeği unutmamak, sarsıntı yıkımını en aza indirmek için çalışmalar yürütmek ve sarsıntıya inançlı konutlarda yakalanmak en değerli gerçek olarak duruyor önümüzde.
6 Şubat sarsıntılarından sonra Diyarbakır’da yeni bir dernek kuruldu: Afet İdaresi ve Dayanışma Derneği (DMS).
Dernek, 6 Şubat zelzeleleriyle birlikte farklı afet bölgelerinde çalışma yürüten sivil toplum örgütü ve meslek örgütlerinin bir ortaya gelmesiyle birlikte, Haziran 2023’te kuruluşunu ilan etti. Aralık 2023’teki birinci kongresinde mevcut yönetim kurulu belirlendi ve mimar Şerefhan Aydın, lider olarak seçildi. Dernek hakkında bilgi veren Aydın, “Deprem, canı yananlar dışında toplumun öteki kesiti için yalnızca yaşandığı an ve kısa mühlet sonrasında hatırlanan, süratlice unutulan bir olaya dönüşmüş. DMS bu klasik kabulü bozmak, bu gerçeğin farkındalığını süreklileştirmek için kuruldu” dedi.
Dernek Diyarbakır’da kuruldu fakat sarsıntıda ziyan gören başka vilayetlere de dayanak sundu. DMS sarsıntıda Adıyaman ve Hatay’da akut süreçte depremzedelere temel gereksinimlerin sağlanmasında aracılık yaptı ve kültür sanat aktiflikleri düzenledi.
İki yıllık toparlanmadan sonra DMS artık afet öncesine odaklanarak çalışma yürütüyor. Öncelikli amacı ise sarsıntıya nazaran yaşama şuurunu oluşturmak ve ilgili kurumların zelzele gündemini canlı tutmak.
DMS Başkanı Aydın, temsilcilikler açtıklarını da belirtti: “Şu ana kadar Diyarbakır’da merkez, Adıyaman ve Hatay’da temsilcilik olarak çalışma yürüttük. Lakin birçok vilayette temsilcilik açılması tarafında talep var. Uygun şartlar ve vakitte temsilcik sayısını arttırmayı düşünüyoruz.”
1990’LI YILLARDA YAPILAN BİNALAR RİSKLİ
Depremler, bir kentin sarsıntıya sağlam olup olmadığını da gösteriyor. 6 Şubat zelzelesi Diyarbakır’da hangi eksiklikleri gösterdi? Aydın, bu soruya karşılık verirken 1990’lı yıllardaki yapılaşmadan örnek verdi: “Özellikle 90’lı yıllarla birlikte köy boşaltmaları sonrası çaresizce barınma muhtaçlığını karşılamak zorunda kalanların süratlice inşa ettiği yapıların çok riskli olduğu görüldü. Ayrıyeten kentte 2000 öncesi yapılan yapıların risk teşkil ettiği gerçeği bir daha kendini gösterdi. Zelzele öncesi TMMOB’un daima gündeme getirdiği bu gerçeklik, maalesef yaşanılarak görülmeye başlandı. Mühendislik ve mimarlık hizmeti alan ve denetlenen yapıların can kurtardığı, kolon kesme, kaçak kat yapma üzere kâr hırsı bilinçsizliğinin tehlikesi görüldü. Kentte sarsıntı sırasında ve sonrasında harikulade bir dayanışma kültürü birikimi olduğu da görüldü.”
1546 KİŞİ KONTEYNIRLARDA YAŞIYOR
Depremden ziyan gören insanların, sarsıntıdan sonra temel gereksinimlere ulaşması kolay olmuyor, bunu 6 Şubat sarsıntılarından sonra daima birlikte gördük. Sivil toplum örgütlerinin acil gereksinimlerin karşılanması konusunda gösterdiği uğraş malum. Lakin barınma sorunu, zelzelenin üzerinden 2 yıl geçmesine karşın hâlâ devam ediyor. Hükümetin yaptırdığı konutlar ise gereksinimi gidermekten uzak görünüyor.
Şerefhan Aydın da konut meselesine “Tam manasıyla karşılandığı söylenemez, hala konteyner kentte yaşayanlar var” diye dikkat çekiyor ve şunları söylüyor: “Kirada ya da yakınının konutunda hatta diğer kentte yaşamak zorunda kalan beşerler var. Gerek sarsıntı sırasında gerekse de sonrasında yıkılan yapı sahiplerine biraz hibe, kredi ve proje dayanakları sağlandı. Uzun yıllar borçlandırılarak kredi veriliyor. Mevcut şartlarda çok sayıda depremzede bu krediyi ödeyemez durumda. Bu tıp maddi dayanaklar tahminen ağrıyı bir müddet keser fakat tam manasıyla güzelleştiremez.”
Aydın, kentte kurulan konteyner kent hakkında ise şu bilgiyi verdi: Kentte 619 konteyner bulunuyor. Bunların 416’sı kullanılıyor. Konteynerlerde 388 aile, 1546 kişi yaşıyor.
‘İNSAN ÖMRÜ MUKADDERATINA TERK EDİLMİŞ’
Merkez üssü Maraş olan zelzelelerin üzerinden 2 yıl geçti. Bu mühlet içinde Diyarbakır’ı sarsıntı üzere bir afet karşısında hazırlıklı hale getirmek için gerekli çalışmalar gereğince yapılıyor mu?
Bu soruya, 2000 sonrası inşa edilen bölgelerdeki yapıların büyük risk barındırdığı söylenemez” diye karşılık veren Aydın, “Çünkü bilim ve tekniğe nazaran yapılmış ve lokal idareler tarafından yeterli bir biçimde kontroller yapılmış. Lakin 2000 öncesi mühendislik hizmeti almamış yapılar maalesef hala çok büyük riskler taşıyor. Güzel bir mühendisliğin faydasının, zelzele sırasında mevti engellemek olduğu da bilinmelidir. Yapı yeniden hasar alacak lakin vefatı engellemektir buradaki temel amaç” diye vurguladı.
DMS Başkanı Şerefhan Aydın şunları söyledi: “Net bir biçimde söylemeliyim ki kentimizde risk teşkil eden yapılara dair dişe dokunur hiçbir çalışma yoktur. Ayrıyeten tekrar tabiat tahrip ediliyor, yeniden kaçak yapılar yapılıyor ve yeniden ilgili kurumlar seyrediyor. ‘İnsan hayatı yazgısına terk edilmiş’ demek abartı olmaz. Yetki aldıktan sonra şahısların hayatı muhafaza dert seviyesinin çok düşük olduğunu düşünüyorum, önemli bir hazırlığın olmayışını buna yoruyorum.”