Yunanistan’da son 48 saatte yüzlerce fazla sismik sarsıntının kaydedilmesinin akabinde yetkililer acil durum tedbirlerini hayata geçirdi. Santorini Adası’na özel kuvvetler, kurtarma grupları, çadırlar ve insansız hava araçları (İHA) gönderilirken, bölgede okullar önlem gayeli kapatıldı, ada halkı kıyı şeridinden uzak durmaları konusunda uyarıldı.
Komşu, ihtiyati önlemler alırken, bu zelzeleler neyin habercisi? Türkiye etkilenir mi? Uzmanlar Ege Denizi’nde yaşananları kıymetlendirdi.
‘YENİ PATLAMALAR İÇİN RİSK TAŞIYOR’
Kandilli Rasathanesi Müdürü Prof. Dr. Nurcan Meral Özel yaşanan zelzele fırtınasının nedenlerini şu biçimde özetledi:
“Ege Denizi’nin güneyinde yer alan Hellenik Yayı, Afrika plakasının Avrasya plakasının altına dalması nedeniyle oluşan etkin bir dalma-batma zonudur. Bu tektonik süreç, Ege Volkanik Arkı’nı oluşturmuş ve bilhassa Santorini ve Kolumbo üzere volkanların oluşmasına yol açmıştır.
Santorini, tarih boyunca birçok büyük patlamaya sahne olmuş ve kimileri büyük tsunami olaylarını da tetiklemiştir. 1707-1711, 1866-1870 ve 2011-2012 yıllarında kaydedilen volkanik aktivite periyotları, bölgenin daima bir jeodinamik hareketlilik içinde olduğunu göstermektedir. Kolumbo volkanı, Santorini’nin yaklaşık 7 km kuzeydoğusunda yer alan ve 1650 yılında büyük bir patlama gerçekleştiren faal bir denizaltı volkanıdır. Son yüzyıldaki aktivitesi, bölgedeki sismik hareketlerle direkt bağlantılıdır. Volkano-tektonik mikrodepremlerin (M < 3) ağır olarak Kolumbo ve Santorini’nin doğusunda oluştuğu gözlemlenmiştir.
Magma odalarının hareketliliği ve hidrotermal aktivitenin sismik olayları tetikleyebileceği belirtilmiştir. Kolumbo’daki gaz çıkışları ve deniz tabanı deformasyonları, büyük bir jeotermal sistemin varlığını gösteriyor. 1956 Amorgos Sarsıntısı (M7.7), bölgedeki en büyük sarsıntılardan biri olup tsunami oluşturmuştur. Santorini-Amorgos fay sisteminin, etkin magmatik süreçlerle alakalı olduğu belirlenmiştir.
Santorini ve etrafındaki Hellenik Dalma-Batma Zonu, ağır volkanik aktivite, zelzele riski ve tektonik gerilmeler ile karakterize edilen karmaşık bir jeolojik bölgedir. Bölgede gözlemlenen sismik hareketlilik ve magma dinamikleri, geçmişte yaşanan büyük patlamalar ve sarsıntılarla direkt bağlantılıdır. Santorini-Amorgos fay sınırı, büyük yıkıcı zelzelelere neden olabilecek potansiyele sahiptir. Kolumbo Denizaltı Volkanı ve Santorini’deki magma sistemleri, etkin hidrotermal süreçlerle desteklenmektedir ve yeni patlamalar için risk taşımaktadır. Devam etmekte olan sismik aktivite kuzeydoğu-güneybatı uzanımlı olağan faylarla uyumlu görünmektedir.”
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel ‘VOLKANİK ÖZELLİKLERİN DE TESİRLİ OLDUĞU DEĞERLENDİRİLEBİLİR’
Prof. Dr. Özel, devam etmekte olan sismik aktivitenin kuzeydoğu-güneybatı uzanımlı olağan faylarla uyumlu olduğunu, hasebiyle tektonik faktörlerin tesirli olduğu değerlendirmesinin yapılabileceğini söyledi ve ekledi:
‘’Aktivitenin zelzele fırtınası halinde seyretmesinde bölgenin volkanik özelliklerinin de tesirli olduğu kıymetlendirilebilir. Öte yandan aktivitenin direkt bir volkan hareketliliğini gösterip göstermediğini eldeki datalarla kesin bir kanaat oluşturmak mümkün değildir. Gelecekte, hem sismik hem de volkanik olayların gerçekleşme mümkünlüğü yüksek olduğundan, bu bölge çok disiplinli bir izleme sistemi ile daima gözlemlenmelidir. Sarsıntı ve volkanik tehlikelerin evvelce iddia edilebilmesi için daha fazla jeofizik, jeokimyasal ve jeodezik araştırmalara gereksinim vardır.’’
‘TÜRKİYE İÇİN ŞU ANDA ACİL DURUMA GEREKSİNİM YOK’
Şu anda Türkiye’de acil durum ilan etmeyi gerektirecek bir durum görülmediğini belirten Prof. Dr. Özel, gelişmelerin ve aktivitenin seyrine nazaran değerlendirmeye devam etmekte yarar olduğunu söz etti.
Ege’deki zelzele fırtınasının beklenen Marmara Zelzelesi üzerindeki tesirini de pahalandıran Prof. Dr. Özel, ‘’Bu faktörler direkt Marmara Bölgesi’ni etkileyecek faktörler değildir. Türkiye’de güney batıya tesirlerini kıymetlendirmek ise aktivitenin nasıl devam edeceğine bağlıdır. Mevcut aktivitenin Pliny-Strabo tektonik zonu üzerinde olduğu kıymetlendirilebilir. Bu tektonik sınır Girit’in kuzeyi ve Türkiye’nin Güneybatısı ortasında yer almaktadır’’ dedi.
‘DEPREMLER GÜÇ BOŞALMASINA NEDEN OLDU, BÖLGE SARSINTI TEHLİKESİ AÇISINDAN RAHATLADI’
Ege Denizi’nde yaşanan zelzeleleri pahalandıran Jeoloji Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Erçin Kasapoğlu ise şu değerlendirmeleri yaptı:
‘’Türkiye’deki sarsıntıları tetikleyen ana düzenekler, Türkiye’nin üzerinde yer aldığı Anadolu plakasının güneydoğusundaki Arap Plakası’nın ve güneyinde yer alan Afrika Plakası’nın kuzeye gerçek hareketleridir. Her iki plakanın da bu hareketleri daima olmayıp, vakit zaman durağan vakit zaman faal olan bir harekettir. Başta 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş zelzeleleri olmak üzere, 4 Mayıs 2024te Kuzey Anadolu Fayı’nın, Marmara içindeki güney kolu üzerinde oluşan 4.9 büyüklüğündeki Yenice-Gönenleri ve en son 1-3 Şubat 2025 tarihlerinde Ege Denizi’nde oluşan sarsıntılar, bu her iki plakanın da günümüzde hareket halinde olduğuna işaret etmektedir.
Ege Bölgesi, kuzeyden güneye bir birine paralel düşey atımlı birçok olağan fayın oluşturduğu bir “Graben” sistemidir. Bu sistemin altına falan Arap plakası, Ege plakasının altındaki magmayı yükselterek, graben sistemi içindeki fayları harekete geçirip iriş, ufaklı, küçük büyük birçok sarsıntıya neden olmaktadır.’’
Ege Bölgesi tıpkı vakitte volkanik bir bölge olduğunu belirten Prof. Dr. Kasapoğlu, ‘’ Vakit zaman küçük kimi volkanik hareketler de bu bölgede sarsıntılara neden olabilmektedir. Lakin bu bölgenin farklı sismo-tektonik yapısı nedeniyle Ege, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizdeki kadar büyük zelzeleler beklemiyoruz. Bu bölgede oluşabilecek zelzeleler, ekseriyetle, 6-6,5 büyüklüğündeki depremlerdir’’ dedi.
‘’DEPREM FIRTINASI DEĞİL ZELZELE KÜMELENMESİ’’
“Deprem Fırtınası” kavramının birebir bir fay üzerinde, aylar ve yıllarla tabir edilebilecek daha geniş bir vakit aralığında birbirini izleyen sarsıntılar için geçerli olduğunu belirten Kasapoğlu, ‘’Ege Denizi’nde 1-3 Şubat tarihlerinde, birer gün orta ile oluşan, en küçüğü 1,5 en büyüğü 4.8 olan 100’ü aşkın zelzeleler ‘Deprem Fırtınası’ değil ‘Deprem kümelenmesi’ dir. Ayrıyeten bu zelzeleler bölgede kıymetli bir güç boşalmasına neden olarak, bölgeyi sarsıntı tehlikesi açısından epey rahatlatmıştır.” diye konuştu.
‘BAZEN AYLARCA DA DEVAM EDEBİLİR’
Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Sismolog-Deprem Uzmanı Prof. Dr. Şerif Barış, ‘’Deprem fırtınası 3 farklı sebeple meydana gelen dar bir bölgede kısa mühlet içerisinde fazla sayıda zelzele olması demektir. Birçok fırtına muhakkak bir müddet olduktan sonra çok büyük zelzeleler olmadan sona ermektedir. Bu zelzele aktifliği bazen birkaç saat bazen birkaç gün bazen de aylarca sürebilir. Kaydedilen tüm zelzeleler Yunanistan sarsıntı ağları tarafından çok daha fazladır. Bu tıp etkinlikler vakit zaman ülkemizde de meydana gelir. Zelzele fırtınalarının sebebi tektonik kökenli, magma sokulumu yahut yer kabuğundaki yeraltı suları etkileşim, sonucu olabilir’’ değerlendirmesinde bulundu.
Bir zelzele fırtınasının volkanik aktivite nedeniyle oluştuğunu söylemek için zelzele istasyonlarında kaydedilen sismik izleri, dalga tahlilleri ve gibisi ölçümlerin yapılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Barış, şöyle devam etti:
‘’Fırtına sebebi 3 farklı halde olduğu için tahliller yapılmadan bu cins açıklamaların bilimsel bir temele dayandığını düşünmüyorum. Rastgele bir sismolojik bilgi setini elde edip çeşitli sinyal sürece teknikleri kullanmadan ve datalarla ileri tahliller yapılmadan bu çeşit açıklamaların şahsî görüş ve teklif olduğunu belirtmek isterim. Öte yandan volkanik bölgelerde magma sokulumunu en güzel belirleyecek araştırma sarsıntı tomografisi olup, magmanın yerkabuğunun ne kadar derinliğinde ve hangi pozisyonda olduğunu belirleyebilecek denizlerde uygulanabilecek en uygun bilimsel sistemdir. Bu çalışmalar yapılmadan yahut yapılmış bu bölge için sonuçlara bakmadan meydana gelen sarsıntıların volkanik aktiflikle alakası yalnızca ferdî spekülasyon olarak değerlendirilmelidir. Gerçekten bugün Yunan meslektaşlarımızın birçok sarsıntının tektonik kökenli olduğuna dair açıklamalarını okudum.”
Prof. Dr. Şerif Barış ‘TSUNAMİLERE KARŞI TEDBİRLER ALINMALI’
Prof. Dr. Barış, Santori adası kuzeyinde meydana gelen bir zelzele fırtınası çok büyük bir sarsıntı üretse bile Muğla vilayet merkezine 180, İzmir vilayet merkezine 250 km uzaklıkta meydana gelebilecek sarsıntının çok ağır ve yapısal hasar oluşturmasının beklenmeyeceğini söz etti ve uyardı:
‘’Ancak, bu türlü bir zelzele sonrası muhtemel tsunamilere karşı tedbirler alınması gereklidir. Ülkemizde denizi kıyısı olan tüm vilayet ve ilçeler tsunami farkındalığını artırmalı, ilgili eğitim ve tatbikatları yapacak duruma gelmeli ve tsunami kaçış güzergahları, tsunami anons sistemleri üzere tedbirleri almalıdır. Ege’de meydana gelen bu sarsıntılardan huzursuz olunmaması gerekir. Lakin ülkemiz bir sarsıntı ülkesi olduğu için konutlarda, okullarda, organize sanayi bölgelerinde, işyerlerinde, kamu kuruluşlarında, ilçe ve tüm vilayet belediyelerinde okullarda bile afet ve acil durum planı yapılarak eğitim almalı ve bu eğitimleri sık sık düzgün ve önemli tatbikatlarla pekiştirmeliyiz.’’
Prof. Dr. Barış, Bu cins sarsıntıların Marmara Bölgesi’ne bir tesiri olmayacağını, burada bir sarsıntı olursa fayın aşikâr bölgelerine gerilim aktarılacağını, bu bölgelerin de tekrar Yunanistan’ın karasularında olan bölgeler olacağını söyledi.
