Yaşamda her şey içinde zıddını barındırır. Bu durum kozmosun diyalektik bir kuralıdır. Her şey aykırısı ile doğar, arbede eder ve hayatını sürdürür. Yaşama dair her şeyin özeti sayılabilecek manalı bir kelam vardır: “zehir dozdadır”. Dozunu ve sonunu aşan her şeyin zıddınına dönüşme potansiyeli vardır. Örnek; bal dünyanın en yararlı besinlerinden biridir lakin ölçüsüz tüketildiğinde insanı zehirler. Zehir ise ölçüsünde kullanıldığında tıp ve sıhhat bölümünde bir çok hastalığın tedavisinde kullanılan bir husustur. Hayata düz bir mantıkla bakan bir insan için şaşırtan ve paradoksal bir durum üzere gözükür bu realite.
Aslında yeterlilik ve kötülük kavramları ortasında da böylesine çelişik üzere görünen bir münasebet durumu vardır. Bana nazaran mutlak yeterlilik yada mutlak kötülük yoktur. Esasen insan özünde güzel de değildir makûs de değildir. Uygunluk yada berbatlığı barındıran yada besleyen çevresel faktörler yahut toplumsal bağlantılardır de demiyeceğim. Zira bu kavramlar böylesine sığ açıklamalarla izah edilemeyecek kadar karmaşık ve komplike kavramlardır. Fakat şunu net bir formda söyleyebilirim: Madem ki insanın ontolojik realitesini dayandırdığını sav ettiği mutlak bir yeterlilik varsa, neden son yüz yıldır, bin yıldır yada beş bin yıldır güzellik kavramı dünyanın her hangi bir yerinde egemenliğini kavi kılmamıştır? Neden kötülük her vakit hükümran olmuştur.
Son yüz yıldır insanın tabiata, ekosisteme verdiği ziyan ondan evvelki onbinlerce yılda verdiği ziyandan kat be kat fazladır. Tabiattaki hiçbir cins direkt yada dolaylı olarak tabiata yada başka canlılara ziyan vermek için özel bir gayret içinde değildir, aksine her çeşit, ekosistemin varlığını ve devamlılığını sürdürmesi için vazgeçilmez bir ögedir. Bu döngüdeki ahenk ve istikrarın birer kesimidir.
Bana nazaran insan zihninde ve ruhunda hem kötülük hem de uygunluğun nüvelerini barındırır. Hangisinin öne çıkacağı büsbütün kurallara ve konjonktüre bağlıdır. İnsan bu iki kavrama da büsbütün pragmatik bir tavır ile yaklaşır.
Tarih boyunca binlerce filozof, peygamber, yeterlilik elçisi düzgünlük misyonu üstlenerek insanlara doğruyu göstermek ve yeterliliğe davet etmek için dünyaya geldi gitti lakin hiç biri başarılı olamadı. Zira insan egosu bütün bu öğüt ve davetlerin önünde büyük bir bariyer oluşturur. Ego insanın celladıdır. Şayet egon üstün gelirse Adolf Hitler’e dönüşürsün şayet egonu öldürürsen Albert Einstein olabilirsin.
Hristiyanlık ve İslam dinleri de birinci ortaya çıktıklarında insanı güzelliğe, doğruluğa, adalete davet etmiş olup eşitlik ve özgürlük vaad etmiştir. Lakin ne vakit ki bu inançlar iktidar ve devlet gücünü ele geçirmişlerse birinci ortaya çıktıklarında üstlendikleri misyonun karşıtı bir durum almışlardır. Avrupa’nın yüzlerce yıl süren karanlık çağı ile Müslümanlar’ın ta halifeler devrinden başlayıp günümüze kadar süren mezhep hengameleri bu dinlerin güç ve iktidarı ele geçirdikten sonra nasıl bir hal ve muhteviyat kazandıklarının net göstergeleridir.
Bundan dolayıdır ki gelişmiş demokratik ülkeler yüzlerce yıl süren bu acı deneyimlerden sonra güzellik yada kötülük kavramlarını istismara açık olabilecek, gücü ve iktidarı elinde bulunduranların istedikleri üzere evirip çevirecekleri bir konumdan çıkarıp iki kavramın net bir formda birbirinden ayrılmasını sağlayan demokratik kurumlar ve hukuk sistemleri oluşturmuşlardır. Yani özetle bu olguları toplumun genel çıkarlarını gözeterek şahısların niyetlerine bırakmamışlardır. Odağında adaletin olduğu, demokratik kurumlarla denetlenen hukuk sistemini hükümran kılarak Berlin’deki hükümdarın da haddini bilmesini, fakir değirmencinin de kendini teminatta hissetmesini sağlayan bir nizam kurmuşlardır.
Sonuç olarak geri kalmış toplumlar mukadderatlarını ve geleceklerini metafizik güçlerin ve harika bir kutsiyet atfettikleri devletlerinin insafına bıraktıkları için hiçbir vakit huzur ve mutluluğu(iyiliği) yakalayamamışlardır. Her vakit uygunluk ve kötülük ikileminin yarattığı girdapda debelenip, hayatın aslında bütün insanlara sunduğu nimetleri ıskalamışlardır. Gelişmiş toplumlarda işi bahta ve bahta bırakmadan yöneticinin haddini bildiği toplumunda hak ve hukukundan haberdar olduğu bir sistem kurmuşlardır.
Yani yöneticiler yada yurttaşlar uygun oldukları yani makûs olmadıkları için değil âlâ olmak zorunda oldukları için güzeldir. Zira toplumun kahir ekseriyetinin genel çıkarına uygun olan ve azınlığın(yöneticiler ve hâkim sınıfların) daha az çıkarına uygun olan şeydir düzgünlük bunun karşıtı de kötülüktür. Şayet uygunluğun yada berbatlığın genel geçer bir tarifi varsa o da bu olabilir.